Jacob Cats, Sinne- en minnebeelden (1627)

Table of contents ↑

← Content: PreviousContent: Next →

Quod non noris, non ames. [5]


beeld005

Back to top ↑
26 ↓

PROVERB. 5. 20.
Quare secederis, fili mi, ab extranea.

HESIOD.
Τ?ν δ? μαλιστα γαμε?ν ? τις σ?ϑεν ?γγ?ϑι να?ει,
Π?ντα μαλ' ?μφ?ς ?δ?.
Hanc autem maxime duc in uxorem, quae prope te habitat:
Omnia valde circumspiciens.

PETRA. DE REMED. UTRIUS. FORT. LIB. 1.
Multos amantes credulitas sua circumvenit, libenter enim credunt quod optant.

27 ↓
Kent, eer ghy mint.
Pan sach het eerste vyer juyst doen het was gheschapen,
Hij sprack, wat moyer dingh! en, sonder lang te gapen
Greep hy het inden arm; ey siet! daer is de quant,
Aen hayr en baert versenght, en in het vleys ghebrant.
Komt u wat selsaems voor, al schijnent moye saecken,
En gheeft u niet terstont om die te willen raecken;
Te vatten metter handt yet datmen niet en kent,
Heeft menigh man bedot, en menigh wijf gheschent.

Quod non noris, non ames.
Vix dederat terris ignem, sua furta, Prometheus,
Pan furit, & flammis oscula ferre parat:
Quantus, ait, nitor hic! (nondum cognoverat ignem)
Et ruit, & laesas vix trahit inde manus.
Stulte puer, blando qui lumine captus ocelli
Nil, nisi quanta dabis basia, corde moves,
Dum quid ames videas, properatos differ amores:
Heu! scelerata Venus, cum celerata venit.

Qui en haste se marie, a loisir se repent.
Ce, que tu ne cognois, aymer jamais t'avance:
Il a pris mal a Pan d'aymer sans cognoissance.
Qui ose son bouillon humer hastivement,
Sans doubte, il bruslera sa bouche bien souvent.

Be not too rash, nor yet to eager bent
For hastie wedded folkes, by leasure doe repent.
When Pan first saw the faire which hee before did never knowe,
Och what a goodly thinge (quoth hee) is that, and straight did goe
And did embrace the flame, as if his deare frend it had bin,
And so did scorch and burne his handes, his armes, his mouth and chin.
So where you shall perceave loves toyes extended like a flame,
Imbrace it not in haste, least with your flesh you feele the same;
But first advised be, before unto such love you turne;
Who sups his pottadge hastely, may chaunce his mouth to burne.

28 ↓
Neeringhe sonder verstandt, verlies voor de handt.
Als Pan het eerste vyer sach opter aerden spelen,
Hy was terstont verlieft, en gingh een kusjen stelen.
Hy riep; wat schoonder dingh! maer doen hy naerder quam,
Ghevoeld' hy metter daet de nepen vande vlam.
Al ketelt Venus wicht aen uwe domme sinnen,
En weest noch evenwel niet haestigh om te minnen.
Maer ofje, hout of trout, soo keurt, en kent den gront,
Want al wie veerdich suypt ghewis die brant den mont.

29 ↓
Ab ignotis abstinendum.
Dum ludit tremulis nova flamma per aera gyris,
Et nunquam viso plebs rudis igne stupet;
Pan furit, & flammae miser inflammatus amore
Oscula festinans, non iteranda, dedit.
Pulchra licet tibi res videatur, & utilis, hospes,
Cura sit ignaras abstinuisse manus.
Discat inexpertis sapiens diffidere rebus,
Insidiis novitas semper amica fuit.

Fol ne croit, tant qu'il reçoit.
Pan en voyant un jour, la flame lors nouvelle,
Escrie tout ravy, o chose plus que belle!
Et va baiser le feu, mais bien tost s'en repent.
Tout, ce que ne cognois, ne touche brusquement.
CORN. GALLUS.
Eventus varios res nova semper habet.

HORAT. LIB. 1. EPIST. 16.
Cautus enim metuit foveam lupus, accipiterque
Suspectos laqueos, & opertum milvius hamum.

AB IGNOTIS ABSTINENDUM.
Animacula quaedam, & in his apes, araneae, formicae, conchae, denique saxa & lucernae, tempestatem quidem praesentiunt, signisque non obscuris eandem indicant; humani vero ingenii tanta est tenuitas, ut non modo futura non prospicere, verum ea quae ante pedes sunt videre vix possit. Cui malo obviam euntes prudentiores mortalium, ad omnia, quae inopina nobis obveniunt, non nisi pedetentim ac lento gradu accedendum esse sedulo monent, cum nova omnia insignem vim nocendi habeant, si illotis (quod dicitur) manibus attingantur. Utique cum bruta insolitum quiddam ac praeter ipsorum morem aggrediuntur, mergi videlicet stagna aut maria fugiunt, formicae ova proferunt, lumbrici e terra fugiunt, futurae tempestatis iudicium est. Sic ubi homines novum aliquid ac praeter solitum moliuntur, plerumque aliquid monstri alere comperies. Tibi si laqueos istos animus est vitandi, attentus suspensusque ambula, &, si Senecam audis, nihil, nisi quod in oculos incurrit, manifestumque erit, crede. Prudentis enim est, ait Tacitus, tuta ac praesentia, quam nova ac periculosa malle.

Veelderley gedierten, selfs vande geringste, als byen, mieren, spinnen, mossels en diergelijcke, werden het toekomende onweder niet alleenlijck ghewaer, maer wijsen oock het selve met eenighe voorteyckens aen. Het menschelijc vernuft daerentegen is so schrael, dat het meerendeel niet alleenlijck geen toekomende dingen en weet t'ontdecken, maer selfs geen saken die voor oogen sijn recht t'onderscheyden. Om waer in te voorsien, is geraden geenderhande nieu voorvallende saken aen te slaen, anders als met loode voeten, en geoeffende sinnen, dewijle men sick aen nieuwicheden niet dan al te lichtelick en vergrijpt: also onder de selve veel-tijts een boefjen plach te schuylen. Wanneer het ghedierte buyten ghewoonte yet aenrecht, den duyckelaer namentlijc uyt het water loopt, de mieren haer eyers hier en daer slepen, de pieren uyt der aerden vluchten, so volchter gemeenlic quaet weder. Oordeelt mede soo van het doen der menschen, en dien volgende, na den raet van Seneca, kruypt in geen gat, of sieter deur.

30 ↓
1. CORINT. 7. 5.
Dat u de Satan niet en versoecke, om uwe onmaticheyts wille.
Wat gaet den bockx-voet aen het vyer te willen raecken,
En van de felle vlam een spel te willen maecken?
Daer is in alle dingh, daer is een vaste maet,
En tis een wisse feyl al wat daer over gaet.
Oock reyne liefde selfs komt leelick uyt te vallen,
Als yemant die misbruyckt in ongheregelt mallen.
Want als een echte man is geyl in sijn bedrijf,
Hy valt in hoerery oock met een eyghen wijf.

31 ↓
Ne quid nimis.
Pan, satis est, modico caleat si corpus ab igne,
Quid, miser! in flammas & tua damna ruis?
Omnis amor vehemens, malus est; nimis uxor amare,
Et puer, & genetrix, & pater ipse, potest.
Omnis in alterius (procul hinc praetextus amici)
In propria nimius coniuge sordet amor.
Ni modus, & ratio iuvenilibus imperet ausis,
Quisquis es, in propria coniuge moechus eris.

Et choses bonnes ont leur exces.
Aproche toy du feu, mais touche pas la flame;
L'exces d'amour n'est bon, non mesmes en sa femme:
Qui se comporte au lict plus mollement, que fault,
Au milieu d'un amour sacré se faict ribauld.
Hieronym. Contra Iovian. Lib. 1. Cap. 30.
Refert Seneca cognovisse se quendam hominem ornatum, qui exiturus in publicum fascia uxoris pectus colligabat, & ne puncto quidem horae praesentia eius carere poterat, potionemque nullam sibi, nisi alternis tactam labiis, vir & uxor hauriebant. Alia deinceps non minus inepta facientes, in quae improvida vis ardentis affectus erumpebat. Origo quidem amoris honesta erat, sed magnitudo deformis; nihil autem interest quam ex honesta causa quis insaniat.

NE QUID NIMIS.
Res natura sua optimas solo abusu malas fieri, non solum ratio, sed & usus docet. In re coniugali (ut alia sileam) vereor ne, iuventutis lubrico prolapsu, plurimum peccemus, & in ipso matrimonii opere a matrimonii scopo quam longissime aberremus; Idque specie (ut ait ille) virtutis, & umbra. Porro cum Deum, id est spiritum purissimum, auctorem matrimonii laudemus, vel eo admonemur, non esse id intemperantia ac dissoluta libidine conspurcandum. Hanc petulantiam Ambrosius gravi quidem, sed non indigna censura notavit, cum uxoris adulterum vocavit eum, qui in usu coniugali verecundiae rationem non habet. Sed & aliud esse amasium aliud maritum agere, non ii notarunt, qui uxorem non voluptatis, sed dignitatis nomen esse voluerunt; Romanos & Ethnicos dico, quorum vel Comici veteres ea de re sane iudicant, eorum unus,
... Quae mulier suum virum (ait)
Volet sibi obsequentem esse, atque diutinum,
Modice ac parce eius serviat cupidini
Lepide Erasmus noster, non provocare, matronae est; comiter negare, pudoris; obstinate recusare, perfidiae.

De redene ende ervarentheydt leert ons, dat oock de aldernutste dingen, door het misbruyck alleen, gantsch en al schadelijck werden. 'tIs te beduchten dat wy in de sake des houwelijcx (om andere dinghen te verswijghen) door de hitte des jonckheyts ons dickwils vergrijpen, ende van het eynde des houwelijcx, int werck des houwelijcx selfs, alderverst af dwalen. Wy erkennen God (dat is een gantsch reyn gheestelijck wesen) voor den insetter van dien staet, en daer door alleene dienen wy afghemaent te werden van het selve met onmatighen lust te besoetelen. Ambrosius heeft de ghene die haer hier in verloopen, door een scherpe, nochtans eyghene, maniere van spreken, overspeelders van haer eyghen vrouwen genaemt. De naem van huysvrouwe is voor een naem van weerdicheydt, ende niet van wellust, selfs by de Romeynen, altijts gehouden geweest: haer Poeten hebben dies aengaende goede vermaninghen ghegeven, eene van henlieden seyter aldus:
Vrou, wildy deegh van uwen man,
Ghy dient u soo te stellen an,
Dat u begeeren, en zijn lust,
Noyt t'eenemael en zy gheblust.
De ghehoude en moeten hun dan niet laten voorstaen, dat hen teghens malcanderen alles gheoorloft is, maer een yeder handele de sijne matelijck, ende met een sekere vriendelijcke stemmicheyt, besittende alsoo sijn vat in heylicheyt, na den raedt des Apostels.

Back to top ↑

Sources and parallels


Back to top ↑

References, across this site, to this page: